استفاده از لومینسانس حساس شده لانتانیدها (tb و eu) در اندازه گیری برخی از گونه های دارویی و بیولوژیکی

کلید واژه¬ها: لومینسانس حساس شده لانتانید، تربیوم، کولومینسانس، خاموش¬سازی فلوئورسانس، کاتکول¬آمین¬ها، فلاونوئیدها، کوئرستین، فلاونوئید کل، امپرازول، متوترکسات، فنانترولین، لانتانیوم چکیده در پروژه حاضر به اندازه¬گیری آثار مقادیر برخی از ترکیبات دارویی مهم که فلوئورسانس ذاتی آن¬ها بسیار پایین است و یا هیچ فلوئورسانسی از خود نشان نمی¬دهند، در فراورده¬های دارویی مختلف، محیط¬های بیولوژیکی و نمونه¬های غذایی پرداخته شده است. روش بر اساس تشکیل کمپلکس¬های لومینسنت بسیار پایدار و با شدت فلوئورسانس بالا می¬باشد که بعد از تحریک در طول موج جذبی لیگاند (آنالیت)، فلوئورسانس با نوارهای باریک و خطی ویژه تربیوم را در nm 545 با شدت بالا نشر می¬کنند (فلوئورسانس حساس شده لانتانید). همچنین برخی از ترکیب¬¬های دارویی بطور غیرمستقیم بر اساس اثر خاموش¬سازی آن¬ها روی فلوئورسانس حساس شده پروب تربیوم- فنانترولین، اندازه¬گیری شده¬اند. نوراپی¬نفرین و اپی¬نفرین بر اساس افزایش فلوئورسانس تربیوم در 5/9 ph = در حضور لانتانیوم به عنوان لیگاند کمکی و سدیم سولفیت به عنوان عامل اکسیژن¬زدا در نمونه¬های سرم انسان با بازیابی¬های در محدوده 105-95 % اندازه¬گیری شده¬¬اند. نتایج نشان داد که در حضور لانتانیوم، شدت فلوئورسانس حساس شده تربیوم در nm 545 با تحریک در nm 312 حدود 15 برابر افزایش می¬یابد و حساسیت روش تجزیه¬ای برای اندازه¬گیری کاتکول¬آمین¬ها بهبود می¬یابد (حد تشخیصµg l-1 59/0 برای اپی¬نفرین و µg l-1 58/0 برای نوراپی¬نفرین بدست آمده است). شرایط بهینه برای تشکیل کمپلکس و مکانیزم افزایش لومینسانس در حضور لانتانیوم بررسی شد. روش فلوئورسانس حساس شده تربیوم برای اندازه¬گیری فلاونوئید کل در نمونه¬های دارویی با منشأ گیاهی، آب میوه¬ها و دم کرده¬های چای بر حسب معادل کوئرستین به کار رفته است. روش بر اساس تشکیل کمپلکس فلاونوئیدها (کوئرستین به عنوان ماده مرجع) با یون¬های تربیوم در 0/7 ph = است که فلوئورسانس شدیدی را در nm 545 با تحریک در nm 310 نشان می¬دهد. در شرایط بهینه، حد تشخیص µg ml-1 002/0 بدست آمد. غلطت¬های فلاونوئید کل اندازه¬گیری شده بر حسب معادل کوئرستین در5 نمونه غذایی بررسی شده در محدوده µg ml-1 9/27-6/6 و در نمونه¬های دارویی در محدوده mg g-1 476/0-204/0 (برای دو پماد) و µg ml-1 50/13 (برای قطره) قرار دارد. نتایج بدست آمده در توافق خوبی با نتایج حاصل از روش¬های اسپکتروفتومتری، روش فولین سیو کالتو و روش بر اساس تشکیل کمپلکس رنگی با آلومینیوم است. در بخش دیگری از کار پژوهشی، اثر خاموش¬سازی امپرازول بر روی فلوئورسانس پروب لومینسنت بسیار پایدار تربیوم- فنانترولین در محیط¬های مختلف در طول موج نشری nm 545 بررسی شد. نتایج نشان داد که در حضور سورفکتانت بیس (2- اتیل هگزیل) سولفو سوکسینات (aot) اثر خاموش¬سازی امپرازول بسیار بالاست. بر اساس نتایج بدست آمده روش توسعه یافته برای اندازه¬گیری امپرازول در نمونه¬های دارویی با موفقیت به کار برده شد. حد تشخیص بدست آمده توسط روش µg ml-1 016/0 می¬باشد. همچنین بر اساس خاموش¬سازی فلوئورسانس حساس شده پروب تربیوم- فنانترولین توسط داروی متوترکسات، روش بسیار حساس و سریع برای اندازه¬گیری آن در نمونه¬های بیولوژیکی نظیر سرم و ادرار توسعه یافت و اثر خاموش سازی فلوئورسانس آن در محیط¬های مختلف بررسی شد. طول موج¬های تحریک و نشر فلوئورسانس به ترتیب 300 و 545 نانومتر می¬باشد. نتایج نشان داد که ارتباط خطی بین میزان خاموش¬سازی فلوئورسانس و غلظت متوترکسات در محدوده µg ml-1 10-02/0 وجود دارد. حد تشخیص روش µg ml-1 015/0 می¬باشد. روش بطور موفقیت¬آمیز برای اندازه¬گیری مستقیم متوترکسات در سرم و ادرار با حد تشخیص به ترتیبµg ml-1 028/0 و µg ml-1 017/0 بعد از یک مرحله پیش¬تیمار ساده بکار رفته است. باریابی¬های متوترکسات در سرم و ادرار کامل است و به ترتیب در محدوده 6/110-5/97 % با rsd % کمتر از 5 و 8/104- 4/98 % با rsd % کمتر از 3 قرار دارد. شایان ذکر است که امکان اندازه¬گیری آنالیت¬های فوق الذکر بر اساس افزایش و یا خاموش¬سازی فلوئورسانس حساس¬ شده اروپیوم (eu3+) نیز در حضور عوامل مختلف به طور کامل مورد بررسی قرار گرفت ولی نتایج مطلوبی حاصل نشد. به همین جهت در این کار پژوهشی از یون تربیوم به عنوان پروب لومینسنت استفاده شده است.